موسسه آموزش عالی الزهرا (س) قروه

آگاهی آن حضرت به علوم اسلامی در حدّی بود که دانشمندان دیگر از سراسر جهان اسلام، پرسش های دشوار علمی خویش را در نزد وی مطرح می نمودند و از ایشان راهنمایی می خواستند.به عنوان مثال، حسن بصری در نامه ای به آن حضرت درخواست کرد تا در زمینه مسأله “قضا و قدر” که یکی از مباحث پیچیده اعتقادی است، توضیح دهد.

امام حسن (ع) در پاسخ وی، چنین نوشت:

“أمّا بعد، فمن لم یؤمن بالقدر خیره و شرّه أنّ الله یعلمه فقد کفر، و من أحال المعاصي علی الله فقد فجر. إنّ الله لم یُطَع مُکرَها، و لم یُعصَ مغلوبا، و لم یُمهِل العباد سُدی من المملکة، بل هو المالک لما ملّکهم، و القادر علی ما علیه أقدَرَهُم، بل أمرهم تخییرا، و نهاهم تحذیرا “. (کتاب تحف العقول عن آل الرسول، نوشته الحرّاني).
یعنی: کسی که به قضا و قدر (شامل خیر و شرّ آن) بدین معنا که خداوند از آن آگاه است، ایمان نداشته باشد، کفر ورزیده است، و کسی که ارتکاب گناهان را بر عهده خدا بگذارد، دچار فجور شده است. خداوند به صورت اجباری اطاعت نشده است، و به این معنا که مغلوب باشد، مورد نافرمانی قرار نگرفته است، و بندگان را به عنوان نادیده گرفتن آنها مهلت نداده است، بلکه او مالک آن چیزی است که به آنان تملیک کرده است، و قادر است بر آنچه آنان را قدرت داده است، بلکه خدا به مردم امر فرموده به نحو اختیار، و نهی فرموده به عنوان هشدار.
در این سخنان کوتاه، امام مجتبی علیه السلام، دیدگاه صحیح اسلام را در زمینه مسأله قضا و قدر، بر مبنای قرآن و سنّت و عقل، تبیین می کند، به نحوی که نه جبر لازم آید و نه تفویض.

نمونه دیگر این پرسش ها را در روایت ذیل، ملاحظه می فرمایید:

“قیل له : ما الزهد؟ قال : الرغبة في التقوی و الزهادة في الدنیا.
قیل: فما الحلم؟ قال: کظم الغیظ و مَلک النفس.
قیل: ما السداد؟ قال: دفع المنکر بالمعروف.
قیل: فما الشرف؟ قال: اصطناع العشیرة و حمل الجریرة.
قیل: فما المجد؟ قال: أن تعطي في الغُرم، و أن تعفوَ عند الجُرم.
قیل: فما المروئة؟ قال: حفظ الدین، و إعزاز النفس، و لین الکَنَف، و تعهّد الصنیعة، و أداء الحقوق، و التحبّب إلی الناس.