آگاهی آن حضرت به علوم اسلامی در حدّی بود که دانشمندان دیگر از سراسر جهان اسلام، پرسش های دشوار علمی خویش را در نزد وی مطرح می نمودند و از ایشان راهنمایی می خواستند.به عنوان مثال، حسن بصری در نامه ای به آن حضرت درخواست کرد تا در زمینه مسأله “قضا و قدر” که یکی از مباحث پیچیده اعتقادی است، توضیح دهد.

امام حسن (ع) در پاسخ وی، چنین نوشت:

“أمّا بعد، فمن لم یؤمن بالقدر خیره و شرّه أنّ الله یعلمه فقد کفر، و من أحال المعاصي علی الله فقد فجر. إنّ الله لم یُطَع مُکرَها، و لم یُعصَ مغلوبا، و لم یُمهِل العباد سُدی من المملکة، بل هو المالک لما ملّکهم، و القادر علی ما علیه أقدَرَهُم، بل أمرهم تخییرا، و نهاهم تحذیرا “. (کتاب تحف العقول عن آل الرسول، نوشته الحرّاني).
یعنی: کسی که به قضا و قدر (شامل خیر و شرّ آن) بدین معنا که خداوند از آن آگاه است، ایمان نداشته باشد، کفر ورزیده است، و کسی که ارتکاب گناهان را بر عهده خدا بگذارد، دچار فجور شده است. خداوند به صورت اجباری اطاعت نشده است، و به این معنا که مغلوب باشد، مورد نافرمانی قرار نگرفته است، و بندگان را به عنوان نادیده گرفتن آنها مهلت نداده است، بلکه او مالک آن چیزی است که به آنان تملیک کرده است، و قادر است بر آنچه آنان را قدرت داده است، بلکه خدا به مردم امر فرموده به نحو اختیار، و نهی فرموده به عنوان هشدار.
در این سخنان کوتاه، امام مجتبی علیه السلام، دیدگاه صحیح اسلام را در زمینه مسأله قضا و قدر، بر مبنای قرآن و سنّت و عقل، تبیین می کند، به نحوی که نه جبر لازم آید و نه تفویض.

نمونه دیگر این پرسش ها را در روایت ذیل، ملاحظه می فرمایید:

“قیل له : ما الزهد؟ قال : الرغبة في التقوی و الزهادة في الدنیا.
قیل: فما الحلم؟ قال: کظم الغیظ و مَلک النفس.
قیل: ما السداد؟ قال: دفع المنکر بالمعروف.
قیل: فما الشرف؟ قال: اصطناع العشیرة و حمل الجریرة.
قیل: فما المجد؟ قال: أن تعطي في الغُرم، و أن تعفوَ عند الجُرم.
قیل: فما المروئة؟ قال: حفظ الدین، و إعزاز النفس، و لین الکَنَف، و تعهّد الصنیعة، و أداء الحقوق، و التحبّب إلی الناس.

قیل: فما الکرم؟ قال: الابتداء بالعطیّة قبل المسألة، و إطعام الطعام في المحلّ.
قیل: فما اللُؤم؟ قال: قلّة الندی، و أن ینطق بالخَنی.
قیل: فما السماح؟ قال: البذل في السرّاء و الضرّاء.
قیل: فما الشُحّ؟ قال: أن تری ما في یدیک شرفا، و ما أنفقته تلفا.
قیل: فما الإخاء؟ قال: الإخاء في الشدّة و الرخاء.
قیل: فما الجبن؟ قال: الجرأة علی الصدیق، و النکول عن العدوّ.
قیل: فما الغنی؟ قال: رضی النفس بما قُسم لها و أن قلّ.
قیل: فما الجود؟ قال: بذل المجهود.
قیل: فما السفه؟ قال: اتّباع الدناة، و مصاحبة الغواة.
قیل: فما الشجاعة؟ قال: مواقفة الأقران، و الصبر عند الطعان…". (کتاب تحف العقول، نوشته الحرانی).

یعنی: از او پرسیدند: زهد چیست؟ فرمود: رغبت داشتن به پارسایی، و پرهیز از دنیا.
پرسیدند: حلم چیست؟ فرمود: فرو نشاندن خشم، و خویشتن داری.
پرسیدند: ثبات و استواری چیست؟ فرمود: اینکه بدی را با نیکی برطرف سازند.
پرسیدند: شرف چیست؟ فرمود: احسان به خویشاوندان، و بر عهده گرفتن تقصیرها.
پرسیدند: مجد چیست؟ فرمود: اینکه در هنگام بدهکاری هم بخشنده باشی، و از گناه دیگران درگذری.
پرسیدند: جوانمردی چیست؟ فرمود: حفظ دین، و عزّت نفس، و خوش برخورد بودن، و اصلاح امور، و اداء حقوق دیگران، و محبّت به مردم.
پرسیدند: بزرگواری چیست؟ فرمود: بخشش به دیگران پیش از اینکه طلب کنند، و پذیرایی از دیگران در هنگام تنگدستی.
پرسیدند: لئامت چیست؟ فرمود: کم بودن سخاوت، و سخن گفتن به زشتی.
پرسیدند: سماحت چیست؟ فرمود: بخشندگی در هنگام بی نیازی و نیازمندی.
پرسیدند: بخل چیست؟ فرمود: اینکه آنچه را در دست داری شرف بدانی، و آنچه را بخشیده ای تلف بشماری.
پرسیدند: برادری چیست؟ فرمود: برادر بودن در هنگان گرفتاری و آسودگی.
پرسیدند: ترس چیست؟ فرمود: جرأت داشتن در برابر دوست، و عقب نشینی در برابر دشمن.
پرسیدند: بی نیازی چیست؟ فرمود: راضی بودن نفس به آنچه نصیب او شده است، گرچه کم باشد.
پرسیدند: جود چیست؟ فرمود: بذل کردن آنچه بدست آمده است.
پرسیدند: سفاهت چیست؟ فرمود: پیروی از فرومایگان، و همنشینی با گمراهان.
پرسیدند: شجاعت چیست؟ فرمود: هماوردی با همتایان، و شکیبایی در مواجهه با ضربات.